Jaskinia Strzystarska

Najgłębsza jaskinia Tatr Bielskich - dzieje poznania

Przez ponad 10 lat (od 1981 do 1992 r.), najgłębszą jaskinią Słowackich Tatr była Jaskinia Strzystarska (Tristarska priepast). Jest ona, od blisko 20. lat, jedną z najgłębszych jaskiń Słowacji.

Mimo takiej pozycji tej jaskini, piśmiennictwo na jej temat jest nadzwyczaj ubogie. Ogranicza się do kilkunastu zaledwie niewielkich, zazwyczaj jednozdaniowych, enigmatycznych wzmianek (czasem tylko odnotowywujących istnienie jaskini lub jej zwiedzenie) i ok. 10-krot-nego wystąpienia na listach najgłębszych jaskiń Słowacji. Wyjątek stanowi l l -wersowa wzmianka, ogłoszona w ] 992 r. Jako jedyna wspomina ona o charakterze jaskini, mówi m.in. iż “najniższe partie jaskini to menader z aktywnym ciekiem. który stopniowo się zmniejsza do rozmiarów niedostępnych dla człowieka". Strzystarska, jest bodaj jedyną z najgłębszych słowackich jaskiń, której nie poświęcono żadnego tekstu, nawet niewielkiej notatki. Podobnie też dokumentacja kartograficzna jaskini, mimo iż upłynęło już kilkanaście lat od jej wykonania, nie ujrzała jeszcze światła dziennego.

Tak, jakby jaskinia ta była ukrywana w tajemnicy. Wynika to zapewne z polityki prowadzonej przez grotołazów ze Spiskiej Białej, na których “terenie" jaskinia się znajduje. Zamknęli oni jaskinię przed nieproszonymi gośćmi, grubą stalową kratą, zgodnie z panującą na Słowacji tendencją. Sami zaś, do tej - jak mówią - atrakcyjnej, perspektyczniej jaskini bardzo rzadko zaglądają. Lecz chyba nieufni w skuteczność owego zamknięcia, na wszelki wypadek nie opublikowali żadnych konkretnych informacji o tej jaskini.

Mimo to znajdywali się grotołazi, którzy - potrafili do jej otworu dotrzeć. Zaś po to, by wejść do jaskini, musieli niszczyć zamknięcie kraty. Nie podobało się to oczywiście spiskim bielszczanom. Z tego powodu w II połowie lat 1980. przyprowadzili do jaskini milicjanta, pomimo, że jej otwór znajduje się w nie najłatwiejszym dla miejskiego człowieka terenie i wymaga 700 metrowego podejścia, po to tylko, by na miejscu spisał protokół o zniszczeniu kraty i wszczął w tej sprawie dochodzenie. Jednakże, jak narzekano na 10. walnym zjeździe Slovenskej Spefeologickej Spoloinosti (dalej SSS), w 1990 r., mimo angażowania organów bezpieczeństwa, nigdy nie udało się wykryć sprawcy zniszczenia kraty, jak komentowano, działania te były nieskuteczne, ze względu na lokalizację kraty. Zagrożono wówczas potencjalnym naśladowcom groźnymi konsekwencjami w przypadku ich złapania.

*

Jaskinię Strzystarską do piśmiennictwa polskiego wprowadził w 1996 r. Wojciech W. Wiśniewski (zob.: “Największe jaskinie słowackich Tatr (stan na koniec 1995 r.)". “Góry i Alpinizm" 1996, nr 4, s.36-40). Później istnienie tej jaskini zostało odnotowane w przewodniku po Tatrach Słowackich, gdzie Józef Nyka (1997, 1998) poświęcił jej nawet jedno z przeszło 140. haseł słowniczka. Natomiast Władysław Cywiński w przewodniku szczegółowym po zachodniej części Tatr Bielskich (1997), opisał dojście do niej i zlokalizował ją na mapie.

Prezentowany dziś materiał jest, co należy podkreślić, pierwszym jaki poświęcono Jaskini Strzystarskiej. Powstał on w oparciu o owe szczątkowe wiadomości rozproszone w piśmiennictwie słowackim.

*

Jaskinia Strzystarską (Tristarska priepast) znajduje się w Tatrach Bielskich, w masywie Hawrania (2152 m n.p.m.), będącym - na co warto zwrócić uwagę - najwyższym szczytem wapiennym Tatr, w jego północnym ramieniu, czyli w głównej grani Tatr, niedaleko jej północnego krańca.

Otwór leży na wysokości ok. 1580 m n.p.m. po stronie Strzystarskiego Żlebu. Obecnie jaskinia ma głębokość 201 m i przeszło 600 metrów długości.

Ze względu na charakter i spore rozmiary otworu oraz jego położenie w łatwym terenie, wykorzystywanym pastersko od średniowiecza, Jaskinia Strzystarską musiała być znana od dawien dawna. Jest możliwe, iż to właśnie z nią związana jest stara opowieść górali z Jurgowa, którzy zachodzili tu ze swoimi owcami, o pieczarze w której śpią zaklęci rycerze. Nie jest też wykluczone, iż otwór tej jaskini był pokazywany w przeszłości turystom. Może to o nim właśnie pisał Bogusz Z. Stęczyński w 1860 r“ który - prowadzony przez przewodnika z Bukowiny Tatrzańskiej -przechodził przez ten rejon Tatr Bielskich w 1845 r.

Jaskinia Strzystarską odszukana została przez słowackich grotołazów dopiero w 1977 r. w trakcie powierzchniowej penetracji pn. stoków masywu Hawrania. Członkowie grupy (sekcji) jaskiniowej ze Spiskiej Białej, założonej w 1955 r., której teren ten podlega, zarejestrowali wówczas “otwarty otwór do pionowych próżni". Eksplorację jaskini kontynuowali w 1978 r. Dotarli wówczas do głębokości -135 m i do - jak stwierdzili - dna jaskini, choć uznali że jest pewna możliwość znalezienia jej kontynuacji. W roku następnym, tj. w 1979, opublikowana została pierwsza wzmianka o jaskini.

Dwa lata później, w trakcie tradycyjnego corocznego obozu o nazwie, “Tydzień Jaskiniowy Slovenskej Speleologickej Spoloćnosti", który odbyt się w Tatrach Bielskich w okresie od 12 do 16 sierpnia 1981 r., Jaskinię Strzystarską odwiedziła l l-to osobowa grupa grotołazów. Akcja ta odbyła się bez udziału miejscowych grotołazów ze Spiskiej Białej i przyniosła odkrycie przedłużenia jaskini. Według wykonanych wówczas orientacyjnych pomiarów poznano wtedy 300. metrowej długości ciąg o deniwelacji 80 metrów. Dzięki temu odkryciu, Strzystarską Jaskinia, z głębokością 200 m, wysunęła się

- dystansując dotychczasową rekordzistkę Jaskinię Jaworzynkę -na pierwsze miejsce pod względem głębokości wśród jaskiń Słowackich Tatr i znalazła się na bardzo wysokim, bo 3. miejscu listy najgłębszych jaskiń Czechosłowacji, według stanu na 1.04.1982 r. Ogłaszając ten wykaz podkreślono, że są szansę osiągnięcia w tej jaskini dużej głębokości.

Rok później, według sprawozdania za 1982 rok, grotołazi ze Spiskiej Białej mieli w jaskini zejść jeszcze o 50 metrów niżej, od poziomu osiągniętego podczas jaskiniowego tygodnia w 1981 r. Nie było to jednak chyba prawdą, bo podawana głębokość jaskini nie zwiększyła się, a informacji o tym pogłębieniu później już nie powtórzono. Grotołazi ze Spiskiej Białej zamknęli wtedy jaskinię kratą umieszczoną przy dnie wlotowej studni i założyli w jej wnętrzu część poligonowej sieci potrzebnej do jej zmierzenia.

W 1983 r. grotołazi ze Spiskiej Białej ospitowali i pomierzyli ciąg od otworu jaskini do Podwójnej Studni (wg J. R. chodzi najpewniej o studnię P 15, leżącą na głębokości ok.-l 00 m).

W następnym roku, grupa ze Spiskiej Białej, we współpracy z grotołazami z Liptowskiego Tarnowca, Rużomberku i Preszowa, dokończyła pomiary głównego ciągu jaskini. Okazało się, że jego długość wynosi 352 metry, a deniwelacja (głębokość) 201 metrów. W roku tym Strzystarską spadła na 4 pozycję wśród najgłębszych jaskiń Czechosłowacji, a trzy lata później, w końcu 1987 r., była już na 6. miejscu.

W 1988 r. grotołazi ze Spiskiej Białej badali boczne korytarze Strzystarskiej i wykonali barwienie płynącego w niej cieku. Stwierdzono wtedy, iż wody z tej jaskini wypływają w wywierzyskach znajdujących się pod Starym Siodłem (1411 m n.p.m.), przy dnie Strzystarskiej Doliny (na wysokości rzędu l 100 [?] m n.p.m.), a położonych na granicy z nieprzepuszczalnym podłożem - jak podano

- niewiele dziesiątków [?] metrów niżej od dna jaskini.

W 1989 r. zakończyła się sukcesem jedna z akcji w jaskini, zorganizowanej przez grupę ze Spiskiej Białej. Przy punkcie pomiarowym nr 12 przedostali się oni do stu metrowej długości korytarza. Według stanu na 31.12.1990 r. jaskinia Strzystarska miała 502 m długości (z tym, że wielkość ta nie obejmowała całej znanej długości, a tylko pomierzone ciągi). W 1992 r. - straciła ona rekordową pod względem głębokości pozycję w Tatrach Słowackich na rzecz Jaskini Jaworzynka.

Rok 1995 r. przyniósł kolejne, jak na razie ostatnie, o których wiemy, odkrycia w tej jaskini. Grotołazi ze Spiskiej Białej odkryli i wyeksplorowali Czarny Komin (51 m) i Mokry Komin (21 m).

W dniach 2-6. września tego roku, odbył się - po raz kolejny w Tatrach Bielskich - Tydzień Jaskiniowy SSS (już 36). Podobnie jak przed laty, w jego ramach grotołazi z innych słowackich ośrodków mieli możność legalnego zwiedzenia m.in. Strzystarskiej, ale tym razem obyło się bez odkryć.

Aktualnie Jaskinia Strzystarska, mając -201 m, jest najgłębszą jaskinią Tatr Bielskich i drugą, po jaworzynce (-361,5 m), co do głębokości w Tatrach Słowackich. Należy do słowackiej głębokościowej czołówki - znajduje się na miejscu 10. pod tym względem, zaś na liście najgłębszych jaskiń całych Tatr zajmuje pozycję l l. Dokładna zaś jej długość nie jest znana. Z tego co wiadomo, nie splanowano jeszcze całości znanych partii.

Choć od rozpoczęcia eksploracji jaskini Strzystarskiej minęło już ponad 20 lat, to jednak ze względu na sposób jej prowadzenia, chyba nadal jeszcze spore są możliwości powiększenia tej jaskini. I to nie tylko jak chodzi o jej długość, ale też i deniwelację. Jak wynika z budowy geologicznej masywu, potencjalnie możliwe jest nie tylko pogłębienie jaskini (co najmniej o 100-200 m), ale także (i to chyba znaczne) jej podwyższenie (od poziomu otworu do szczytu Hawrania jest jeszcze ponad 500 metrów różnicy wysokości). Teoretycznie istnieje więc możliwość osiągnięcia w tej jaskini deniwelacji rzędu kilkuset metrów.

Wojciech W. Wiśniewski